 |
| Κεραμωτή Νάξου |
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σ. Δελλαμάνης
Τοποθεσία
Η Κεραμωτή είναι παραδοσιακό χωριό της βόρειας Ορεινής Νάξου, 29 χλμ. από τη Χώρα. Ευρισκόμενη ανάμεσα στα βουνά Κόρωνος, Ατραλίκη και Βουνό, έχει κτιστεί στο βάθος μιας καταπράσινης λαγκαδιάς. Το όνομα της Κεραμωτής είναι βυζαντινό και πιθανώς το έλαβε από τη μορφή του κεράμου/κεραμιδιού που έχει ο οικισμός, καθώς δημιουργούνται δύο μικρά γεφύρια πάνω από τα ισάριθμα ρυάκια που ρέουν και από τις δύο πλευρές του.
Ο μύθος των τεσσάρων βασιλείων και ο καδής της Κεραμωτής
Η «μεταχριστιανική μυθολογία» ήθελε να υπάρχουν τέσσερα βασίλεια στη Νάξο. Οι βασιλιάδες έδωσαν μάχη στην περιοχή του Σταυρού της Κεραμωτής με πολλές απώλειες από όλες τις πλευρές. Στην περιοχή της Κεραμωτής που ονομάζεται «στου Καδή», δηλαδή στου δικαστή, λέγεται ότι συγκεντρώθηκαν οι βασιλιάδες για να συμφιλιωθούν, στο χωριό Σίφωνες συμφώνησαν και στην τοποθεσία Τράπεζα στην Απείρανθο(;) έγιναν, όπως μαρτυρείται, τα τραπεζώματα μετά την εκεχειρία (διήγηση Γεωργίου Ψαρρά από την Κόρωνο).
Ιστορία του «ντόπου της Κεραμωτής»
Η ιστορία με τη σειρά της θέλει ως παλαιότερο οικισμό της Κεραμωτής την Περάδα, όπου υπήρχε το αρχαίο νεκροταφείο. Ο οικισμός καταστράφηκε από σεισμό κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες.
Στη διαίρεση της Νάξου το 1207 από τον Μάρκο Σανούδο, που δημιούργησε το Δουκάτο του Αιγαίου με πρωτεύουσα τη Νάξο, σύμφωνα με τη Χειρόγραφη ιστορία του Γκριμάλντι, που χρονολογείται στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, η Κεραμωτή αποτέλεσε ένα από τα 56 τιμάρια ή τοπαρχίες.
Η επανίδρυση της Μητρόπολης Παροναξΐας από τη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, μετά την παράδοση της Νάξου το 1537 στον τούρκο ναύαρχο Χαϊρεντίν Μπαρβαρόσσα, σήμαινε ότι ο μητροπολίτης, που έφερε τον τίτλο «υπέρτιμος και έξαρχος παντός Αιγαίου Πελάγους», είχε μεταξύ άλλων στη δικαιοδοσία του τη Νάξο. Κατά τον χωρισμό της Μητρόπολης Παροναξίας σε εκκλησιαστικά τμήματα, η Κεραμωτή της Νάξου ανήκε σε εκείνο των Νούμερων (Ανούμερων ή Ανωμερών) - τα υπόλοιπα ήταν: της πόλεως Νάξου, των περιχώρων, της Τρυμαλιάς, της Κωμιακής και τ' Απεράθου.
Στα 1670 για τους Οθωμανούς τα χωριά Κεραμωτή και Σίφωνες αποτελούσαν ενιαία φορολογική μονάδα και οι χανέδες (τα νοικοκυριά) αριθμούσαν τα 19.
Το τοπωνύμιο εμφανίζεται σε έγγραφο του 1682, οπότε και μοιράζεται ο «ντόπος της Κεραμωτής» ανάμεσα στους αφέντες Γιορμανάκη Σουμαρίππα και Φραντζεσκάκη Μπαρόντζη. Σύμφωνα με αυτό, «ο οποίος αφέντης Γερμανάκης παίρνειν την μπάρτε ήγουν τον τόπον όπου κονφινάρειν με τον τόπον των Σινφώνων και η άλλη πάρτην όπου κονφινάρειν με την Κωμιακήν να είναι του αφέντη Φραντζεσκάκην».
Η Κεραμωτή κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνες αποτελούσε «φέουδο» των οίκων των Γκριμάλντι και των Μπαρότσι, οι οποίοι διατηρούσαν στην περιοχή τούς ομώνυμους πύργους τους. Ο πύργος των Γκριμάλντι είναι γνωστός και ως πύργος «του Κουτσούδη».
Κατά την οθωμανική καταγραφή του έτους 1708 οι χανέδες στα χωριά της Κεραμωτής και των Σιφώνων αριθμούσαν μόλις τους 7.
Η Κεραμωτή κατά το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα (1784, 1785 και 1788) και κατά την πρώτη πενταετία του 19ου αιώνα (1804) εμφανίζεται μόνη στα φορολογικά κατάστιχα με τον αριθμό των υπόχρεων να μην υπερβαίνει τους 3.
Στο Περί σχηματισμού των Δήμων του Νομού Κυκλάδων διάταγμα του Όθωνα στα 1835, η Κεραμωτή ανήκε στον Δήμο Κορωνίδος και διέθετε μόλις 11 οικογένειες και συνολικά 47 μόνιμους κατοίκους.
Στα 1840 (ΦΕΚ 22/18.12.1840), έτος συγχώνευσης των δήμων της Επαρχίας Νάξου σε τέσσερις, η «Κεραμετή», που ανήκε στον Δήμο Κορωνίδος, θα ανήκει πλέον στον Δήμο Απειρανθίας στον οποίον συγχωνεύεται ο ομώνυμος δήμος και εκείνος της Κορωνίδος. Ο νέος δήμος έχει πρωτεύουσα την Απείρανθο και οι κάτοικοί του αριθμούν συνολικά τους 2.910.
Το 1912 (ΦΕΚ 261/31.8.1912), στο Περί προσαρτήσεως εις τον δήμον και τας κοινότητας του νομού των Κυκλάδων συνοικισμών του νομού τούτου, η Κεραμωτή, καθώς διέθετε λιγότερους από 300 κατοίκους, θεωρείται Συνοικισμός που ανήκει στην Κοινότητα των Βόθρων (πρώην Δήμος Κορωνίδος).
Το 1932 η Κεραμωτή γίνεται αυτόνομη Κοινότητα και ορίζονται επίσημα με κτηματολόγιο τα νέα γεωγραφικά όριά της, τα οποία διατηρεί μέχρι σήμερα.
Η θέση της στη διοικητική διαίρεση της Νάξου
Η Κεραμωτή ανήκει σήμερα στον Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων της Περιφερειακής Ενότητας Νάξου της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, ενώ παλαιότερα ανήκε στην Επαρχία Νάξου του Νομού Κυκλάδων. Από το 1999 ως το 2010 αποτελούσε έδρα της ομώνυμης Κοινότητας του Δήμου Δρυμαλίας, ενώ από την 1η Ιανουαρίου 2011 αποτελεί ιδία έδρα της ομώνυμης Τοπικής Κοινότητας της Δημοτικής Ενότητας Δρυμαλίας του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων.
 |
| Σταυρός Κεραμωτής |
Η Κεραμωτή συνδέεται μέσω της διασταύρωσης του λεγόμενου Σταυρού της Κεραμωτής με τρεις επαρχιακούς δρόμους με τα χωριά Απείρανθο, Κόρωνο, Κυνίδαρο και Μονή. Στο σημείο αυτό στέκεται ένας μικρός ιερός ναός, αφιερωμένος στην Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, απ’ όπου μπορεί κανείς να διακρίνει τμήμα της ανατολικής και της δυτικής ακτής του νησιού. Ο ναός κτίστηκε στα νεότερα χρόνια με χρηματοδότηση του Γεωργίου Λεγάκη (Κατσούδη).
Η περιοχή κέρδισε σε διασημότητα όταν ένα μεταγωγικό γερμανικό αεροπλάνο επί Κατοχής, το 1943, πραγματοποίησε εκεί αναγκαστική προσγείωση.
Οι λιγοστοί κάτοικοι του χωριού, οι Κεραμιώτες και οι Κεραμιώτισσες όπως ονομάζονται, χαρακτηρίζονται από την αγνότητα και τη φιλοξενία των ανθρώπων των παραδοσιακών ορεινών χωριών της Νάξου. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το δίστιχο γνωστού παραδοσιακού τραγουδιού:
«Κεραμωτή και Δανακό
δεν έχουν άνθρωπο κακό…»
Όμως πληθυσμιακά η Κεραμωτή υστερεί σε σχέση με άλλα χωριά της ορεινής Νάξου, κάτι που συνέβαινε από τα παλαιά χρόνια. Στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, σύμφωνα με το διάταγμα του Όθωνα Περί σχηματισμού των Δήμων του Νομού των Κυκλάδων (1835), η Κεραμωτή ως χωριό του ενός από τους πέντε δήμους, του Δήμου Κορωνίδος, διέθετε λιγότερους από 50 μόνιμους κατοίκους.
Η ίδια πληθυσμιακή της υστέρηση οδήγησε στα 1840 στη συγχώνευση του Δήμου Κορωνίδος, όπου και ανήκε η «Κεραμετή», με τον Δήμο Απειρανθίας.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα είχε αρχίσει η εσωτερική μετανάστευση των κατοίκων του χωριού, πολλοί από τους οποίους προτίμησαν τις συνοικίες του Αγίου Ιωάννη Ρέντη και του Μοσχάτου.
Οι απογραφές πληθυσμών του 20ού αιώνα έδειχναν πάντα πληθυσμό μικρότερο των 300 κατοίκων (π.χ. 1928: 286 κάτοικοι, 1940: 263 κάτοικοι, 1945: 251 κάτοικοι).
Μεταξύ των κοινοτήτων που αύξησαν τον πληθυσμό τους κατά τη δεκαετία 1981-1991 ήταν και η Κεραμωτή, αν και το χωριό είχε παρουσιάσει πληθυσμιακή μείωση τη δεκαετία 1971-1981.
Ο 21ος αιώνας έχει βρει την Κεραμωτή με λιγοστούς μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι αριθμούν τους 30. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται και ένα μόνο μικρό παιδί ηλικίας κάτω των πέντε ετών.
Οι εγγεγραμμένοι εκλογείς είναι 219.
Οικονομία και επιχειρηματικότητα στην Κεραμωτή
Οι κάτοικοι της Κεραμωτής ασχολήθηκαν με επαγγέλματα του πρωτογενούς τομέα, τη γεωργία, την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομία. Το χωριό παράγει επίσης ωραίο κρασί. Το 1939 στην Κεραμωτή υπήρχε Πιστωτικός Γεωργικός Συνεταιρισμός.
Άλλοι παραγωγικοί τομείς που αγαπήθηκαν από τους Κεραμιώτες ήταν οι οικοδομές, η αγγειοπλαστική, η σιδηρουργική. Πολλοί Κεραμιώτες διέπρεψαν ως ιερείς, διδάσκαλοι, μουσικοί και επιχειρηματίες.
Η μάχη για τα σμυριδωρυχεία και τα μερίδια της Κεραμωτής
Από το 1930, οπότε και μαρτυρείται νίκη με πολιτική παρέμβαση στον «πόλεμο» των Κεραμιωτών με τους Κορωνιδιάτες για την απόκτηση δικαιώματος εργασίας στα σμυριδωρυχεία, η Κεραμωτή αγόρασε μερίδια σε αυτά. Έκτοτε πολλοί μόνιμοι κάτοικοι του χωριού εργάζονται στην εξόρυξη της σμύριδας ως «(α)σμυριγλάδες», χωρίς όμως να είναι η μοναδική τους απασχόληση, και η Κεραμωτή μαζί με την Απείρανθο, την Κόρωνο, το Σκαδό, τη Μέση και τον Δανακό αποτελούσαν στο εξής τα σμυριδοχώρια του νησιού. Ωστόσο, η Κεραμωτή δεν διαθέτει ορυχεία σμύριδας εντός των γεωγραφικών της ορίων, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στα γεωγραφικά όρια των Κορωνιδιατών, των προγενέστερων δηλαδή αντιδίκων τους.
Η παραδοσιακή οικιστική αρχιτεκτονική του χωριού
Στο κέντρο της Κεραμωτής βρίσκεται η πλατεία ή πλάτσα, όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, και αρκετά κοντά ο ιερός ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και το δεύτερο ελαιοτριβείο του χωριού που αναμένει την αναπαλαίωση και αποκατάστασή του. Προτού φτάσει ο επισκέπτης στην πλάτσα συναντά το πρόσφατα ανακαινισμένο ελαιοτριβείο.
Τα μικρά πετρόκτιστα σπίτια του χωριού είναι κτισμένα περιμετρικά και τα στενά γραφικά σοκάκια προσφέρονται για περιήγηση αποκλειστικά από πεζούς, καθώς δεν επιτρέπεται η είσοδος των αυτοκινήτων εντός του χωριού.
Λίγο παρακάτω βρίσκεται το καφενείο του χωριού, που είναι και το σημείο συνάντησης ντόπιων και επισκεπτών.
 |
| Παραδοσιακό Ελαιοτριβείο Κεραμωτής Νάξου |
Λίγο προτού φτάσει ο περιηγητής στην πλατεία της Κεραμωτής μπορεί να επισκεφθεί το ανακαινισμένο παραδοσιακό ελαιοτριβείο, που εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 2017. Πρόκειται για ένα κτήριο κατασκευής και χρήσης της δεκαετίας του 1830 περίπου, σημαντική βιοτεχνική-βιομηχανική μονάδα του μικρού χωριού, ιδιοκτησίας Καπιράδων και Φυρογένηδων, δύο ονομαστών οικογενειών της Κεραμωτής. Το ελαιοτριβείο φέρει όλο τον μηχανολογικό του εξοπλισμό: τον κύλιντρο, τη μηχανή, τον «αργάτη» με το «μπεράτι», τις τσουράπες, τη σκάφη κ.ά. Δυστυχώς δεν έχει διασωθεί το αρχείο της επιχείρησης, η οποία έπαψε να λειτουργεί κατά τη δεκαετία του 1960.
Το έργο της αναπαλαίωσης και αποκατάστασης του ελαιοτριβείου της Κεραμωτής χρεώνεται στον δραστήριο Σύλλογο του χωριού, τον Σύλλογο Κεραμιωτών Νάξου «Ο Τίμιος Σταυρός».
Στους στόχους του Συλλόγου περιλαμβάνεται και η ανακαίνιση του έτερου ελαιοτριβείου του χωριού, που χρονολογείται στην ίδια περίοδο κατασκευής και λειτουργίας.
Το μονοθέσιο δημοτικό σχολείο
Η Κεραμωτή διαθέτει μονοθέσιο δημοτικό σχολείο. Στις μέρες μας το σχολείο παραμένει κλειστό λόγω έλλειψης παιδιών, ωστόσο ζωντανεύει κάθε φορά που φιλοξενεί τις εκδηλώσεις και τα πανηγύρια του χωριού.
 |
| Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος Κεραμωτής Νάξου |
Η μεγάλη εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, η οποία είναι κτισμένη δίπλα στον παλαιό βυζαντινό ναό, του οποίου αρχιτεκτονικά μέλη φιλοξενεί.
Η μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου τιμάται τρεις φορές τον χρόνο: στις 14 Σεπτεμβρίου, την ημέρα εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, στις 26 Σεπτεμβρίου, την ημέρα εορτής της Μεταστάσεως του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, και στις 8 Μαΐου, την ημέρα εορτής της Συνάξεως της αγίας κόνεως της εκπορευομένης εκ του τάφου του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου.
Θεία λειτουργία στον ναό δεν τελείται σε εβδομαδιαία βάση, αλλά μία φορά τον μήνα, την τελευταία Κυριακή κάθε μήνα.
Εντός του περιβόλου του ναού έχει στηθεί μνημείο/ηρώον των Κεραμιωτών πεσόντων επί γερμανικής Κατοχής.
Τα περίχωρα της Κεραμωτής
Στην περιοχή γύρω από την Κεραμωτή μπορεί να επισκεφθεί κανείς
- τον οικισμό της Περάδας, όπου βρισκόταν το αρχαίο νεκροταφείο,
- την περιοχή «στου Καδή»,
- τον διάσημο καταρράκτη της Ρουτσούνας,
- το παλιό γεφύρι του νότιου ποταμού κτισμένο από πέτρα και μάρμαρο,
- τα παλιά πλυσταριά,
- τους δύο νερόμυλους,
- τα πέτρινα «γλυπτά» με τον Γληγόρη και τη Γληγόραινα,
- το παλαιό υδραγωγείο, όπου συγκεντρώνεται νερό από μικρά ρυάκια, και συνεχίζει την πορεία του μέσα από τους υδραύλακες (αγωγούς νερού), αρδεύοντας την κοιλάδα της Περάδας.
Η Κεραμωτή διαθέτει πολλά νερά, γι' αυτό και οι κάτοικοί της αποκαλούνται Βαθράκοι, δηλαδή Βατράχοι που ζουν στο νερό.
Βόρεια και Νότια της Κεραμωτής δημιουργούνται δύο ποταμοί που ξεκινούν από τα όρη Κόρωνος και Φανάρι, αντίστοιχα. Οι ποταμοί ενώνονται στη θέση Διποτάματα, στο δυτικό άκρο του χωριού.
Το νερό, συνεχίζοντας την πορεία του, ενώνεται με το ρυάκι που τρέχει από την πηγή των Καναφών και δημιουργεί τον καταρράκτη της Ρουτσούνας, ύψους 20 μ.
 |
| Καταρράκτης Ρουτσούνας "Photo Naxos Trekking" |
Το νερό φθάνει μέχρι τον κάμπο των Εγγαρών, αρδεύοντας την περιοχή προτού καταλήξει στη θάλασσα, στην παραλία του Αμμίτη.
Τα τρεχούμενα νερά, που διατηρούν τη ροή τους ακόμη και το καλοκαίρι, δημιουργούν ένα φυσικό τοπίο που απέχει πολύ από το σύνηθες κυκλαδικό περιβάλλον.
Η Κεραμωτή αρνήθηκε να μπει στη χορεία εκείνων που μετέτρεψαν σε τουριστικά κέντρα τα παραδοσιακά χωριά του νησιού. Αποτελούσε και αποτελεί ένα από τα λίγα δείγματα παραδοσιακών οικισμών της Νάξου που έχει παραμείνει ανέγγιχτο από τον χρόνο. Η γραφικότητα του τοπίου της προσφέρει στον επισκέπτη ηρεμία και διαθέτει ομορφιά που αποτελεί είδος προς εξαφάνιση. Αναμφίβολα στην Κεραμωτή διασταυρώνεται αρμονικά η γραφικότητα με την παράδοση.
Πρόσβαση
Α. Με ιδιωτικό αυτοκίνητο ή μοτοσικλέτα, μπορείς να φτάσει κανείς ακολουθώντας τις παρακάτω διαδρομές:
Α. Με ιδιωτικό αυτοκίνητο ή μοτοσικλέτα, μπορείς να φτάσει κανείς ακολουθώντας τις παρακάτω διαδρομές:
1. Χώρα - Ποταμιά - Χαλκί - Μονή - Σίφωνες- Κεραμωτή
2. Χώρα - Άγιος Θαλέλαιος - Μέλανες - Κυνίδαρος - Σίφωνες - Κεραμωτή
3. Χώρα - Γαλανάδο - Χαλκί - Φιλώτι - Απείρανθος - Κεραμωτή
Β. Η Κεραμωτή συνδέεται με τη Χώρα, μέσω δρομολογίων του ΚΤΕΛ Νάξου (περισσότερες πληροφορίες: http://www.naxosdestinations.com/naxos-ktel-destinations.html).
2. Χώρα - Άγιος Θαλέλαιος - Μέλανες - Κυνίδαρος - Σίφωνες - Κεραμωτή
3. Χώρα - Γαλανάδο - Χαλκί - Φιλώτι - Απείρανθος - Κεραμωτή
Β. Η Κεραμωτή συνδέεται με τη Χώρα, μέσω δρομολογίων του ΚΤΕΛ Νάξου (περισσότερες πληροφορίες: http://www.naxosdestinations.com/naxos-ktel-destinations.html).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου